Trước năm 1950, bác sĩ phẫu thuật chưa thể mổ trên tim vì thao tác với tim đang đập không phải chuyện đơn giản. Bác sĩ cũng khó điều trị các tổn thương trong tim do không thể mở tim để thao tác. Giữa thập kỷ 50, với sự ra đời của máy tim phổi nhân tạo, bác sĩ phẫu thuật có thể cho ngưng tim, mở tim ra, sửa chữa các tổn thương rồi cho tim đập lại.
Từ đó đến nay, ngành phẫu thuật tim không ngừng phát triển, có thể điều trị hầu hết các bệnh tim từ đơn giản đến phức tạp. Nhiều kỹ thuật mới, hiệu quả cao liên tục được nghiên cứu và áp dụng. Trong đó, phẫu thuật tim nội soi và ít xâm lấn là hướng phát triển đang được nhiều trung tâm tim mạch trong và ngoài nước quan tâm.
Trong lịch sử ngoại khoa, có lẽ chưa có sự thay đổi trang thiết bị nào ảnh hưởng đến phương pháp phẫu thuật sâu sắc như mổ nội soi. Tất cả thao tác phẫu thuật được thực hiện qua dụng cụ với sự quan sát trên màn hình, thay vì mổ bằng tay trong một không gian 3 chiều. Đây là thời kỳ phát triển của phẫu thuật nội soi. Ngày càng có nhiều loại phẫu thuật của nhiều chuyên ngành được thực hiện bằng phương pháp này, thậm chí có ca mổ gần như chỉ thực hiện bằng phương pháp nội soi, chẳng hạn cắt ruột thừa hoặc cắt túi mật. Có thể nói phẫu thuật nội soi là cuộc cách mạng trong sự phát triển của ngoại khoa.
Một ca phẫu thuật tim nội soi tại Bệnh viện ĐH Y dược TP HCM. Ảnh: TA. |
Ngành phẫu thuật tim từng bước áp dụng các kỹ thuật mổ ít xâm lấn và mổ nội soi. Do đặc thù cấu trúc giải phẫu tim phức tạp, thao tác đòi hỏi sự chính xác cao nên phẫu thuật nội soi tim được triển khai tương đối chậm nhằm mục đích đảm bảo đạt chất lượng nhưng ít xâm lấn hơn.
Trong 2 thập kỷ qua, bác sĩ phẫu thuật tim trên thế giới đã trau dồi và thực hiện một số loại mổ tim bằng phương pháp nội soi, đạt được mức độ an toàn cao và kết quả tốt. Nhờ đó, ngày càng có nhiều trung tâm tim mạch ở các nước Âu, Mỹ triển khai kỹ thuật này để điều trị bệnh lý tim cần phải phẫu thuật. Tại Đức, trong năm 2014 trên 80% bệnh nhân cần mổ sửa hoặc thay van hai lá đã được mổ bằng nội soi.
Tại Việt Nam, Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện E và Việt Đức, Hà Nội, đã triển khai mổ tim bằng phương pháp nội soi từ đầu năm 2014. Trung tâm Tim mạch Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM là đơn vị đầu tiên ở miền Nam áp dụng phẫu thuật nội soi thường quy, từ tháng 8/2014 đến nay đã mổ cho 60 trường hợp với kết quả tốt. Các bệnh viện khác cũng đang lên kế hoạch triển khai phương pháp này.
Trước đây, đường mổ kinh điển trong phẫu thuật tim là đường rạch da dọc giữa ngực và xẻ dọc xương ức. Trong mổ nội soi tim, bác sĩ phẫu thuật mổ qua 2, 3 lỗ nhỏ trên thành ngực và tiếp cận với tim bệnh nhân bằng đường mổ khoảng 4-5 cm ở thành bên ngực phải. Một số trường hợp đường mổ tiếp cận tim là đường mở xương ức ngắn khoảng 4-5 cm. Qua đường mổ, bác sĩ tiến hành các thao tác phẫu thuật thông qua những dụng cụ đặc biệt cùng với ống soi có máy quay.
Nhiều loại phẫu thuật tim có thể thực hiện bằng phương pháp nội soi. Chẳng hạn như sửa hoặc thay van 2 lá, sửa van 3 lá, cắt bỏ u nhày nhĩ trái, vá lỗ thông liên nhĩ, vá lỗ thông liên thất, sửa chữa kênh nhĩ thất bán phần, sửa chữa bất thường hồi lưu tĩnh mạch phổi…
Phẫu thuật tim bằng phương pháp nội soi mang lại nhiều rất điểm lợi cho người bệnh. Ưu điểm rõ rệt nhất và được người bệnh, đặc biệt là phụ nữ và người trẻ tuổi, quan tâm nhiều nhất là tính thẩm mỹ. Trong phẫu thuật tim nội soi, đường mổ chỉ là một vết sẹo nhỏ, khi diện trang phục, người bệnh hoàn toàn có thể che dấu vết sẹo này. Thậm chí, nữ giới có thể mặc đồ tắm mà không để lộ vết sẹo.
Phương pháp này giúp tránh được đường mở dọc toàn bộ xương ức, giữ xương ức lành lặn bởi việc chẻ xương ức có thể gây một số biến chứng như nhiễm trùng xương ức, xương ức mất vững… Phẫu thuật nội soi tim thường có thời gian thở máy sau mổ và thời gian điều trị hồi sức ngắn, giảm việc truyền máu và các chế phẩm của máu, từ đó quá trình điều trị bệnh nhẹ nhàng hơn, thời gian hồi phục nhanh hơn.
Tuy nhiên, không phải bất cứ loại phẫu thuật nào hoặc bất cứ trường hợp nào cũng có thể mổ nội soi. Cần lưu ý, thực hiện mổ tim nội soi có những khó khăn hơn so với phương pháp kinh điển: phẫu thuật viên và ê kíp gây mê hồi sức, ê kíp phụ trách máy tuần hoàn ngoài cơ thể cần được đào tạo chuyên sâu; thời gian sử dụng máy tim phổi nhân tạo và ngưng tim kéo dài hơn, cần đến máy nội soi và những dụng cụ chuyên biệt… Chính vì vậy, bác sĩ sẽ xem xét và đánh giá kỹ lưỡng, chọn lựa bệnh phù hợp trước khi tư vấn bệnh nhân chọn lựa phương pháp nội soi.
Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Hoàng Định - Thạc sĩ, bác sĩ Ngô Bảo Khoa
Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM