Sở Y tế tỉnh Khánh Hòa vừa có công văn gửi UBND tỉnh, báo cáo kết quả nghiên cứu của Viện Dược liệu về cây xáo tam phân. Cây này có tên khoa học là Paramignya trimera, người dân địa phương gọi là "cây thuốc lạ", "cây thần dược" chữa trị bệnh ung thư. Loài cây này mọc ở khu vực Hòn Hèo, xã Ninh Vân, thị xã Ninh Hòa.
Theo đó, Viện Dược liệu bước đầu xác định, xáo tam phân có các thành phần: flavonoid, saponin, alcaoid và chủ yếu là courmarin và triterpenoid. Các thí nghiệm trên chuột nhắt trắng cho thấy, xáo tam phân có tác dụng ức chế tốt viêm gan cấp; ức chế, tiêu diệt độc đối với 5 dòng tế bào ung thư: ung thư gan Hep-G2, ung thư đại tràng HTC116, ung thư vú MDA MB231, ung thư buồng trứng OVCAR-8 và ung thư cổ tử cung Hela (mạnh nhất với ung thư gan Hep-G2 và ung thư cổ tử cung). Thí nghiệm cũng cho thấy, với độc tính thấp, xáo tam phân khá an toàn khi sử dụng.
Tuy nhiên, các kết quả trên chỉ mới thực hiện trên động vật. Do đó, Sở Y tế Khánh Hòa tiếp tục đề nghị Bộ Y tế và các Cục, Vụ, Viện trung ương có liên quan hướng dẫn các bước cần thiết nhằm khẳng định cây thuốc này có tác dụng điều trị đối với người hay không.
Để bảo tồn loài thuốc quý, Sở Y tế đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo các cơ quan và địa phương trong tỉnh liên quan tăng cường công tác tuyên truyền, có biện pháp hữu hiệu bảo vệ nguồn gen dược liệu và phát triển cây xáo tam phân, ngăn chặn tình trạng khai thác bừa bãi.
Xáo tam phân là loại cây rừng này thân gỗ, có gai dài, lá nhỏ, thon dài, rễ và thân có mùi thơm giống như một vị thuốc nam. Để sử dụng, người dân đem sao vàng, sau đó cho vào nồi đun sôi rồi uống như nước trà; mỗi lần nấu khoảng 2 lạng cây với 2 lít nước.
Tại xã Ninh Vân thời gian qua rộ lên tin có nhiều người dân nhờ uống thuốc từ cây xáo tam phân mà khỏi bệnh xơ gan ở giai đoạn cuối. Nhiều người ở các tỉnh như: Phú Yên, Bình Định, Quảng Ngãi, Tây Ninh, TP HCM... biết tiếng đều đổ xô về Ninh Vân mua thuốc.
Theo bà Trà Thị Bông Sen, Chủ tịch UBND xã Ninh Vân, chính từ loại cây này mà nhiều người bệnh được chữa khỏi, đặc biệt là bệnh gan.
Công dụng điều trị bệnh mới được cơ quan chức năng kiểm nhận (trên chuột), nhưng từ trước đó việc khai thác cây xáo tam phân đã ồ ạt. Hiện nay, mỗi ngày đều có hàng chục người lên núi Hòn Hèo đào "thần dược", bán được nhiều tiền nên cây này hiện rất khan hiếm. Theo những người chuyên đi chặt cây, đào rễ gần một năm nay, chưa thấy cây này ra hoa, kết trái. Điều này càng chứng tỏ nguy cơ tuyệt diệt một nguồn thuốc quý.
Bà Bông Sen khẳng định: Ninh Vân giờ đây đã cạn kiệt thực sự loại cây này. Nhiều người đi rừng mót cả ngày chỉ được 1-2 kg xáo tam phân. Giá bán 250.000 đồng một kg, đầu tháng 12 đã tăng lên 300.000 đồng rồi 350.000, đến nay đã tăng cao hơn rất nhiều.
Ngày 19/12, một người chuyên khai thác loại cây này hét giá đến 800 nghìn đồng một kg. Ông này còn đòi phải ra tận nơi để lấy hàng và giao tiền chứ không gửi bưu kiện. "Giá này sẽ còn tăng nữa, những người nghèo có bệnh khó mà mua được. Xã đã tuyên truyền và mời người khai thác cam kết không nhập hàng nữa để bảo tồn nguồn thuốc này", bà Sen nói.
Tiến sĩ y học Nguyễn Thướng, Chủ tịch Hội Đông y tỉnh cảnh báo: Hiện tại nguồn cây này đang bị người dân khai thác quá mức, do đó nhiều người đã dùng các loại cây khác làm giả xáo tam phân. Người dân không nên quá đà lao theo cây thuốc quý mà mang bệnh vào thân.
Nguyễn Nam Anh