Xoài chứa nhiều beta caroten. |
Gốc tự do là những tiểu phân hóa học (phân tử, nguyên tử, ion) có một điện tử đơn độc ở lớp ngoài cùng. Với áp lực mạnh của điện tử đơn độc, gốc tự do có khả năng tương tác với tất cả các phân tử của những tế bào bên cạnh nó, phá vỡ hoàn toàn màng tế bào, làm hư hại gene di truyền hoặc hủy hoại toàn bộ tế bào. Nó làm cơ thể già đi và gây ra các bệnh lý tim mạch, viêm khớp, bệnh dạ dày - ruột, đục thủy tinh thể, thoái hóa võng mạc, bệnh phổi, tiểu đường, ung thư, sa sút trí tuệ, parkinson, suy giảm hệ thống miễn dịch...
Gốc tự do sinh ra do chính hoạt động sống của mỗi tế bào và do tác động của môi trường sống (tia phóng xạ, các bức xạ có năng lượng cao, tia tử ngoại, bụi, các chất độc). Thông thường, chúng được sinh ra với lượng rất nhỏ và bị phá hủy ngay bởi các hệ thống chống gốc tự do của cơ thể. Nhưng khi hệ thống bảo vệ này bị quá tải hay rối loạn (do môi trường ô nhiễm, tâm lý căng thẳng, tuổi tác...), quá trình lão hóa và các bệnh lý sẽ tiến triển rất nhanh.
Để chống lại gốc tự do, cần bổ sung các chất sau:
- Beta caroten (tiền vitamin A): Trong cơ thể, một phân tử beta caroten có thể chuyển thành hai phân tử vitamin A. Nó có nhiều trong các rau quả màu vàng và đỏ như cà rốt, gấc, xoài, bí ngô... Beta caroten rất dễ bị phá hủy. Trong rau củ, nó gần như bị phân hủy hoàn toàn khi nấu nướng ở nhiệt độ cao hoặc tiếp xúc với khí trời.
- Vitamin E: Có nhiều trong mầm ngũ cốc như lúa mạch, mầm đậu tương, đậu xanh (giá), các loại dầu thực vật, xà lách, rau xanh, táo, lê, chuối, gan động vật, lòng đỏ trứng... Vitamin E không tan trong nước, tan trong dầu và dung môi hữu cơ, rất dễ bị ôxy hóa.
- Selen: Trong thực vật, selen thường tập trung ở các cây họ đậu, họ cà phê, lúa mì, cây ba kích và một vài loại nấm. Trong động vật, nó tập trung nhiều nhất ở da và gan các loài cá, đặc biệt ở cá ngừ. Vì thế mỡ cá và dầu gan cá có hàm lượng selen lớn. Các loài động vật khác có lượng selen ít và không ổn định.
- Vitamin C: Có nhiều trong hoa quả tươi, rau xanh. Cơ thể con người không thể tự sản xuất vitamin C mà phải thường xuyên được cung cấp từ thực phẩm. Vitamin C tan trong nước, bền ở trạng thái khô, dễ phân hủy khi có độ ẩm và xúc tác với kim loại nặng.
Tác dụng của vitamin C chỉ được phát huy đầy đủ khi kết hợp với vitamin E, beta caroten và selen. Vitamin C giúp phục hồi vitamin E và giúp selen tăng cường khả năng loại trừ gốc tự do.
Nhiều nghiên cứu thực nghiệm cho thấy, không thể dựa vào thực phẩm để bổ sung các chất chống lão hóa, vì thường không đủ liều lượng và hợp chất. Cách tốt nhất là dùng các viên nang chứa những chất này. Nếu dùng đúng, dược chất chống gốc tự do sẽ làm giảm 50% nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch. Chúng "quét dọn" các chất độc, giúp con người dễ dàng thích nghi với nhịp sống bận rộn và môi trường ô nhiễm của xã hội công nghiệp.
Đối tượng nên dùng dược chất chống gốc tự do là người có cường độ lao động chân tay hoặc lao động trí óc căng thẳng (làm tăng sức bền, giảm mệt mỏi, giúp cơ tim không bị tổn thương), người tiếp xúc nhiều với bức xạ, môi trường ô nhiễm, người hút thuốc lá. Đối với người bệnh, nên dùng trước và sau các cuộc phẫu thuật để phục hồi sức khỏe nhanh và tránh các tổn hại lên tế bào. Các thử nghiệm trên người cho thấy, thời gian sử dụng thuốc càng lâu, tác dụng phòng chống ung thư, tiểu đường, đục thủy tinh thể... càng cao, vì đây cũng là một nguồn bổ sung vi chất dinh dưỡng.
BS Bùi Nguyên Kiểm, Sức Khoẻ & Đời Sống